Veel mensen maken in hun leven ooit een traumatische ervaring mee:
een overval, verkeersongeluk, oorlogsgeweld, mishandeling, het plotseling overlijden van een dierbare of een verkrachting. Het meemaken van zo’n schokkende gebeurtenis leidt gelukkig lang niet altijd tot psychische klachten, maar in veel gevallen gebeurt het tóch: 7 procent van alle volwassen Nederlanders ontwikkelt een trauma of een posttraumatische stress-stoornis, oftewel PTSS. Dat heeft vaak niet alleen grote gevolgen voor henzelf, maar ook voor familie en naasten. Relaties kunnen daardoor stranden en gezinnen uiteenvallen.

Het hebben van een partner met een trauma of PTSS kan een negatieve invloed hebben op je relatie. Het kan lastig zijn om met een partner met een trauma of PTSS om te gaan.

Iemand met een trauma of PTSS kun je herkennen aan de hand van een aantal symptomen.
Let op: de symptomen afzonderlijk zeggen niets of een mogelijke aanwezigheid van een trauma of PTSS. Echter, hoe meer je kunt afvinken hoe groter de mogelijkheid van een trauma of PTSS.
Iemand met een trauma of  met PTSS ondervindt vaak de volgende klachten:
ze trekken zich terug, krijgen paniek- en stressklachten, hebben last van concentratieproblemen, agressie en prikkelbaarheid, emotioneel afgevlakt zijn.  nachtmerries en slapeloosheid, en hebben veel herinneringen aan de traumatische gebeurtenissen.

De diagnose trauma of PTSS wordt vastgesteld door een eerstelijns GZ-psycholoog, een geregistreerde psychotherapeut of een psychiater.

Leef jij samen met iemand met een trauma of posttraumatische stress-stoornis, dan kan dat ook voor jou erg heftig zijn. Hoe kan jij omgaan met het trauma of PTSS van een naaste zonder hier zelf aan onderdoor te gaan? We geven je een aantal tips.

• Laat iemand met een posttraumatische stress-stoornis zijn of haar verhaal doen. Luister aandachtig en oordeel niet. Zelfs al heb je het verhaal al honderd keer gehoord.
• Het kost tijd om te herstellen van een trauma. Zeg dus niet “het gaat vast snel over” en schep geen valse verwachtingen.
• Iemand met een PTSS heeft geen vertrouwen in een veilige wereld. Het is dus van belang om open en eerlijk te zijn.
• Vraag aan degene met een posttraumatische stress-stoornis wat hij of zij van jou verwacht. Wees ook eerlijk of je aan deze verwachtingen kan voldoen.
• Kan je het trauma en de pijn van een naaste niet aan of weet je niet meer wat je moet doen om diegene te steunen? Zoek hulp voor jezelf of zoek steun bij lotgenoten.

Het is niet aan te geven wanneer iemand de traumatische ervaring een plek heeft gegeven. Dat kan weken of maanden duren. Geduld helpt.

• Vraag aan degene met PTSS wat die van je verwacht. Hij of zij kan dat zelf bepalen. Dit bepalen is ook belangrijk is het herstelproces. Degene met PTSS moet weer het gevoel krijgen dat hij baas is over de situatie. Het kunnen bepalen wat de ander kan betekenen is een onderdeel daarvan.
• Vraag door in gesprekken. Dit helpt de ander om na te denken over de traumatische gebeurtenis en het wellicht in een ander licht te zien. Soms worstelt de ander met schuldgevoelens. Een vraag ‘Was er iets wat je had kunnen doen?’ kan de ander aan het denken zetten en kan helpen in de verwerking.
• Neem het leven van de ander niet over. Ga niet bepalen wat de ander het beste kan/moet doen. Die ander wil graag zelf weer controle krijgen over zijn eigen leven.
• Stap niet makkelijk over de problemen van de ander heen. Een ‘ja, nu weten we het wel. Probeer het nu maar gewoon te vergeten’ werkt niet. Blijf luisteren, want de ander zit nog vol emoties en heeft de traumatische ervaring nog geen plek kunnen geven.
• Luisteren naar de traumatische ervaring van een ander die je lief is en hem/haar ziet worstelen kan zwaar zijn. Geef daarin ook je grenzen aan en vergeet je eigen gezondheid niet. Je kunt pas goed voor anderen zorgen, wanneer je daar zelf ook in staat tot bent. Gun jezelf voldoende ontspanning en praat over de situatie met anderen om je hart te luchten. Zoek zelf ook hulp als het te zwaar wordt.
• Heb begrip en geduld: Mensen met PTSS uiten het in nachtmerries, herbelevingen of uitspattingen. Hier hebben ze vaak geen controle over, want een trigger is erg moeilijk om te negeren. Geef je partner de ruimte om uiting te geven aan de trigger en de tijd om hier weer van te herstellen.
• Luister naar elkaar: Laat je naaste of partner vertellen en accepteer zijn of haar verhaal als de waarheid. Iemand met PTSS heeft vaak last van schuldgevoelens. Door onvoorwaardelijk te accepteren wat hij of zij zegt, help je je naaste.
• Oordeel niet: Mensen met PTSS voelen vaak schaamte voor de momenten waarop ze mentaal terugkeren naar het trauma. Op deze momenten gedragen ze zich bijvoorbeeld heel angstig of boos, omdat ze het trauma herbeleven. Probeer niet te oordelen over dit gedrag, maar biedt je naaste juist geruststellende woorden die hem of haar terugbrengen naar het hier en nu: “het komt goed, je bent nu veilig” of “ik ben er voor je, we zijn nu in een veilige situatie”.
• Probeer je partner niet te helen: Het voelt logisch dat je de pijn van je naaste weg wilt nemen. Maar hiermee loop je het risico dat het op je naaste overkomt alsof de pijn er niet hoort te zijn. Terwijl de angst voor hem of haar uit een echt gebeurde situatie uit het verleden voortkomt. Neem juist een bevestigende houding aan en benoem dat je ziet dat het je partner veel doet. Of geef aan dat je het zo naar vindt, dat hij of zij dit heeft moeten meemaken. Bied je partner ook een knuffel of een hand aan wanneer hij of zij het zwaar heeft.
• Geef structuur en duidelijkheid: Structuur in je leven geeft een gevoel van voorspelbaarheid. Maak samen een lijst van mogelijke triggers. Wat is er te vermijden in de dagelijkse structuur, waardoor er minder herbelevingen plaatsvinden? Let op: te veel vermijden is ook niet goed. Het is niet de bedoeling dat jullie het huis niet meer uitkomen. 
• Neem samen jullie besluiten: Een trauma ervaren gebeurt vaak niet vanuit eigen keuze, het overkomt je. Daarom zijn mensen met PTSS extra gevoelig voor momenten waarop zij de regie uit handen moeten geven. Neem dus samen jullie beslissingen en neem de mening van je naaste serieus.
• Blijf ook het positieve in elkaar benoemen: Soms lijkt het alsof de PTSS onderdeel wordt van de identiteit van je naaste. Waardoor het gevoel ontstaat dat het erbij hoort en onoverwinbaar is. Blijf je partner complimentjes geven als het goed gaat en benoem zijn of haar kracht. Dat geeft moed en zelfvertrouwen.

 

Een trigger is voor iemand met een trauma, PTSS of CPTSS een aanjager.
De trigger kan werkelijk van alles zijn en kan heel groot of juist zeer subtiel zijn.
Wat een trigger is voor je naaste, is afhankelijk van het type trauma dat hij of zij heeft doorgemaakt. Om te begrijpen hoe je het beste met de PTSS van je partner of naaste omgaat, is het goed om te weten wat zijn of haar triggers zijn. Wat zorgt ervoor dat je partner een herbeleving krijgt? Vaak zijn triggers terug te herleiden naar de vijf zintuigen: 

• Gehoor: Bijvoorbeeld een ballon die knapt en doet denken aan een explosie;
• Zicht: Bijvoorbeeld het zien van een ambulance, die je in gedachten terugbrengt naar die keer dat je moeder daarin lag. 
• Tast: Bijvoorbeeld een streel op de billen die doet denken aan een verkrachting;
• Geur: Bijvoorbeeld de geur van sigaretten, die je gedachten terug leiden naar je vader die rookte en je vroeger mishandelde;
• Smaak: Bijvoorbeeld de smaak van een bepaald gerecht, dat je doet denken aan een aardbeving die plaatsvond terwijl je precies datzelfde gerecht at.

 

Wat is complex trauma?

Complex trauma, ook wel complexe PTSS genoemd, ontstaat door langdurige blootstelling aan psychische of lichamelijke mishandeling zonder dat er een ontsnappingsmogelijkheid is. Complex trauma is een diepgeworteld probleem. De symptomen die iemand met complex trauma, ook wel trauma-survivor genoemd, vertoont zijn gelijk aan de eerder genoemde PTSS symptomen waarbij onderstaande opsomming daar nog eens bovenop komt:

• Diepgaande angst om mensen te vertrouwen;
• Moeite met het reguleren van emoties;
• Gevoelens van toxische eenzaamheid;
• Een gebroken innerlijk kind;
• Emotionele en fysieke herbelevingen;
• Extreme waakzaamheid;
• Weinig hoop en vertrouwen ervaren;
• Gevoelens van hulpeloosheid;
• Continu op zoek naar een redder;
• Dissociëren;
• Chronische gevoelens van intens verdriet en depressie;
• Chronische spierspanning
• Gevoelens van toxische schaamte.

Partnerrelatie en complex trauma

Ieder mens heeft een oer-behoefte aan verbinding. Verbinding met vrienden, familie en een partner. Met name de band met een partner kan fungeren als een veilige basis, een diepe verbinding en onvoorwaardelijke liefde. Meestal is de band die iemand heeft met een partner de meest intieme band in iemands leven.

Wanneer één van beide partners te maken heeft met complex trauma, kan dit voor een extra uitdaging zorgen binnen de relatie. Doordat de trauma-survivor een onveilige hechtingsbasis heeft met zijn basale verzorgers, de ouders, zullen er zowel bindings- als verlatingsangst opspelen wanneer er een verbinding dreigt te ontstaan tussen de trauma-survivor en zijn/haar partner. Dit komt omdat de hechtingsband tussen partners bijna net zo intiem is als de hechtingsband van een opgroeiend kind met zijn/haar ouders. Hechten betekent per definitie onveiligheid in het brein van de trauma-survivor.

In een partnerrelatie deel je met elkaar je persoonlijke levenservaringen, de goede en de minder goede. In een partnerrelatie met een trauma-survivor kan het voor de beide partners voelen alsof er meer minder goede ervaringen worden gedeeld dan goede. Als partner van een trauma-survivor kun je je erg machteloos voelen wanneer de trauma-survivor lijdt onder de symptomen van complex trauma. Je kunt als partner het gevoel hebben dat je partner zich van je afzondert en de verbinding verbreekt en daardoor dieper in het trauma wegzakt. Wanneer je als partner probeert de verbinding te herstellen en de trauma-survivor op een extreem emotionele manier reageert of uitermate kritisch wordt op zichzelf en de relatie, kan de wanhoop toeslaan. Hoe kun je tot je partner doordringen? Hoe kun je je partner helpen en ondersteunen?

Iemand die te lijden heeft van complex trauma heeft enorm veel behoefte aan veiligheid. Met name in relatie tot de partner. Als partner kun je een veilige basis voor jou en je partner creëren door je bewust te zijn van veilige relationele kenmerken waar de trauma-survivor bij gebaat is. Dit zijn:

• Voorspelbaarheid;
• Ruimte;
• Het juiste perspectief;
• Wederkerigheid;
• Niet oordelen;
• Steun;
• Eigen regie.

 

Door het creëren van een duidelijke en vooral voorspelbare relatie door middel van voorspelbare gedragingen, een vaste structuur, duidelijkheid en stabiliteit krijgt de trauma-survivor een gevoel van veiligheid, structuur en stabiliteit. Wanneer dit aanwezig is, zal de trauma-survivor zich vanuit een veilige basis kunnen ontwikkelen en ontplooien en zal hij/zij geneigd zijn zichzelf steeds meer open te stellen en meer van zichzelf kunnen laten zien binnen de relatie. Dit heeft een positief effect op beide partners en op de relatie. Wanneer er geen voorspelbaarheid is, is er een vergrote kans op herbelevingen bij de trauma-survivor door het ervaren van een gebrek aan veiligheid.

Een trauma-survivor heeft meer tijd en ruimte nodig om emoties te verwerken en te reguleren om zaken in het juiste perspectief te kunnen plaatsen. Dit kan tot uiting komen in meer afstand en meer tijd voor zichzelf nodig hebben. Het is belangrijk om als partner van een trauma-survivor je partner daar de tijd en ruimte voor te geven en te gunnen. Wanneer er namelijk geen ruimte voor is, is er een grote kans dat de trauma-survivor terecht komt in emotionele of fysieke herbelevingen, met alle gevolgen van dien.

Wees je als partner van een trauma-survivor bewust van het moment dat het verleden, in de vorm van trauma, het overneemt van het heden. Wanneer er veel speelt of veel te verwerken is voor een trauma-survivor, kunnen emotionele of fysieke herbelevingen het overnemen. De trauma-survivor kan dan vanuit deze emotionele of fysieke herbelevingen gaan reageren op situaties in het heden. Probeer als partner op deze momenten niet vanuit je eigen emoties te reageren, maar blijf zien wat het is: trauma. Je kunt je partner steunen door hem/haar in het heden te krijgen door bijvoorbeeld te zeggen dat hij/zij veilig is, dat de situatie nu anders is dan toen en dat je er voor hem/haar bent. Daarnaast kan de trauma-survivor enorm gebaat zijn bij een fysieke knuffel, omdat een knuffel de trauma-survivor veiligheid biedt in het moment.

Een trauma-survivor is net als iedereen gebaat bij wederkerigheid in een partnerrelatie. Dit betekent dat je als partners in een relatie elkaar geeft wat je zelf ook wenst te ontvangen. Hierbij kun je denken aan: een luisterend oor, empathie en empowerment in de vorm van elkaar ondersteunen en opbouwen.

Als partner van een trauma-survivor is het makkelijk om met een oordeel naar het trauma-gerelateerde gedrag te kijken. Je kunt bijvoorbeeld denken dat de trauma-survivor overgevoelig reageert, te zwaar aan dingen tilt of ingewikkeld in elkaar zit. Bedenk op die momenten dat de trauma-survivor hier zelf niet voor gekozen heeft en dat het al zwaar genoeg is om trauma-survivor te zijn. Wanneer er over trauma-gerelateerd gedrag wordt geoordeeld richting de trauma-survivor, ondersteun je je partner niet, maar bereik je het tegendeel: je breekt een stukje zelfvertrouwen af. Hierbij moet wel gezegd worden dat het voor een wederkerige relatie ook zeker belangrijk is dat de trauma-survivor zelf inzicht heeft in zijn/haar trauma en zijn/haar trauma-gerelateerde gedrag. Zelfreflectie is voor beide partners dan ook een belangrijk onderdeel in de partnerrelatie.

Een trauma-survivor is net als ieder mens gebaat bij steun in de opbouwende zin. Goede steun leidt tot gevoelens van veiligheid. Steun kun je als partner bieden door aardig, liefdevol en empathisch te zijn. Maar ook het aangeven van je eigen grenzen valt onder steun. Dit schept duidelijkheid en ook veiligheid voor beide partners in de relatie.

Trauma-survivors worden vaak enorm getriggerd wanneer ze geen eigen regie, keuze of controle hebben in een situatie, of wanneer ze een keuze wordt opgelegd. Een trauma-survivor heeft in het verleden trauma doorgemaakt waarin er geen andere keuze was dan het trauma te ondergaan. Een trauma-survivor heeft daardoor meer behoefte aan het maken van eigen keuzes, eigen beslissingen en controle in situaties. Het doet een trauma-survivor goed wanneer hij/zij bij beslissingen wordt betrokken en zelf keuzes mag maken over zaken die hem/haar aangaan. Als partner is het belangrijk dat je de trauma-survivor betrekt bij beslissingen en keuzes die jullie samen aangaan.

Er zijn een aantal goede ondersteunende gedragingen die je als partner van een trauma-survivor kunt doen:

• Geloof wat je partner heeft doorgemaakt;
• Probeer je partner niet te helen;
• Communiceer met je partner;
• Vertrouw op je partner;
• Zorg voor goede ondersteuning;
• Wees betrokken bij de behandeling van je partner;
• Zie de mooie eigenschappen van je partner naast complex trauma;
• Zorg voor jezelf.

Het kan voor de partner van een trauma-survivor ingewikkeld zijn om te geloven wat de trauma-survivor heeft doorgemaakt en wat de effecten daarvan waren op zijn/haar leven. Dit komt omdat het doorleefde trauma ook van invloed is op het mensbeeld van zowel de partner als de trauma-survivor. Het is voor de partner dan verleidelijk om de trauma's te minimaliseren, te rationaliseren of minder erg te maken dan ze waren. Vaak is het voor de partner lastig te begrijpen dat mensen elkaar kunnen traumatiseren wanneer dit in zijn/haar eigen leven niet gebeurd is. Echter is het voor een trauma-survivor van groot belang dat de doorleefde trauma's en de effecten ervan op zijn/haarhaar leven serieus worden genomen en worden geloofd. Vaak heeft een trauma-survivor een verleden waarin de door hem/haar ervaren trauma's zijn ontkend, miskend en was dat op zichzelf al een (her)traumatiserende ervaring.
Door je partner te geloven, kun je hem/haar een enorme boost geven aan (zelf)vertrouwen, met als gevolg dat angsten verminderen.

Communiceren is in iedere relatie van groot belang. Maar kan lastig zijn in relatie met een trauma-survivor. Door trauma kan het voor de trauma-survivor moeilijk zijn om helder te blijven denken, helder te blijven voelen en zich naar de huidige omstandigheden te gedragen, mede doordat de trauma-survivor vaak geleerd heeft dat zijn/haar gevoelens er niet toe doen. Schaamte en angst spelen hierbij een grote rol, evenals de diepte van het trauma.

Voor de partner kan het lastig zijn om te communiceren over de impact van het trauma op zichzelf en de relatie. Tevens kan er de angst opspelen dat de trauma-survivor getriggerd kan worden. Doordat beide partners hiermee worstelen kan het moeilijk zijn om in verbinding te blijven en elkaar te blijven begrijpen. Hierdoor kunnen beide partners tegen wederzijds onbegrip aanlopen, elkaar onbewust pijn doen, boos worden of juist in de war raken.

Voor de trauma-survivor is het van essentieel belang en enorm bekrachtigend dat hij/zij kan praten over de trauma's en de gevolgen ervan. Maar ook over dagelijkse belevenissen en ervaringen. De trauma-survivor kan dan gedachten en gevoelens processen en gespiegeld zien door de partner. Door herhaaldelijk te kunnen vertellen over steeds dezelfde ervaringen en effecten kan een trauma-survivor langzaam maar zeker meer vertrouwen krijgen en de schaamte inzake het trauma overwinnen. Het is belangrijk om de behoeftes, triggers en grenzen van de trauma-survivor duidelijk te hebben en om samen te bespreken wat er nodig is wanneer de trauma-survivor een herbeleving ervaart.

Wanneer je als partner een veilige setting kunt scheppen waarin bovenstaande mogelijk is, zonder te oordelen, is dat enorm waardevol voor de trauma-survivor en de relatie. De trauma-survivor kan zich dan veilig voelen. Als partner kun je dit ondersteunen door te zeggen dat je van de trauma-survivor houdt, je het fijn vindt dat hij/zij informatie met je deelt en dat je er voor hem/haar bent op de manier dat de trauma-survivor nodig heeft. Wanneer je dit als partner ook echt tot uiting kunt brengen, kan de relatie enorm verdiepen en verstevigen.

Voor de partner is het ook van uitermate belang om te kunnen communiceren over de eigen ervaringen, de eigen gevoelens, de eigen grenzen en de eigen behoeftes binnen en buiten de relatie. Door hier als partner open over te zijn, kan de trauma-survivor meer begrip en inzicht krijgen en minder snel zaken interpreteren als afwijzing.

Wanneer communicatie moeilijk is, kun je als partner of als stel ook de hulp inschakelen van een professional.

Wanneer je een relatie hebt met een trauma-survivor is goede ondersteuning voor zowel de trauma-survivor als jezelf als partner belangrijk. Voor de partner is het belangrijk dat hij/zij ook zijn/haar verhaal kwijt kan en steun kan vinden in zijn/haar omgeving. Dit kan bij familie, vrienden, maar ook door professionele hulp in te schakelen. Het voordeel van professionele hulp is dat er vaak vanuit een objectiever standpunt naar de omstandigheden gekeken kan worden.

Erg belangrijk is om je partner naast trauma-survivor ook te blijven zien als een waardevol persoon met al zijn/haar talenten, kwaliteiten, capaciteiten en mooie eigenschappen. De trauma-survivor is naast trauma-survivor zoveel meer dan dat.

In elke relatie is het belangrijk om ook naar je eigen behoeftes, grenzen en wensen te luisteren en daarin te voorzien. Wanneer je goed voor jezelf, jouw grenzen, jouw behoeftes en jouw wensen zorgt, kun je ook goed voor je medemens zorgen. Dit geldt ook in relatie tot een partner met complex trauma. Wat echter een belangrijke kanttekening is in deze, is dat je als partner van een trauma-survivor wel goed en duidelijk hierover communiceert met je partner.

Is iemand met een trauma / (c)ptss gevaarlijk?
Over het algemeen niet. Iemand met PTSS kan tijdens een nachtmerrie of herbeleving soms dingen doen die hij of zij achteraf niet zo bedoeld heeft, of waar ze zich later schuldig om voelen. Er bestaat altijd de kans dat de reactie van je partner of naaste met PTSS lichamelijk is, met als gevolg dat hij of zij je pijn doet. Doorgaans heeft je naaste dit wel snel door, waardoor de reactie ook direct weer stopt.