Langdurige lichamelijke bijwerkingen en klachten bij (C)PTSS
De langdurige lichamelijke bijwerkingen van (C)(C)PTSS (complex)post traumatische stressstoornis) zijn minder bekend en worden minder besproken omdat (C)(C)PTSS vaak wordt gezien als een mentale gezondheidsaandoening. Hierdoor ligt de focus voornamelijk op de psychologische symptomen en behandelingen. Lichamelijke symptomen worden dan ook vaak genegeerd of toegeschreven aan andere oorzaken.
Chronische pijn
Als je (C)PTSS hebt dan ervaar je ook vaker chronische pijn, vaak in de vorm van hoofdpijn, rugpijn, spierpijn en gewrichtspijn. Als je constant gespannen bent en ‘aanstaat’ krijgt het lichaam onvoldoende rust. Ook is er de hypothese dat (C)PTSS leidt tot veranderingen in de manier waarop ons lichaam stress en pijn verwerkt. Dit kan leiden tot fysieke spanning in het lichaam, waardoor spieren gespannen en stijf worden, wat op zijn beurt weer zorgt pijn en ongemak.
Slaapproblemen
(C)PTSS kan leiden tot slapeloosheid en andere slaapproblemen, waardoor vermoeidheid en uitputting ontstaan. Dit kan te wijten zijn aan de verhoogde alertheid en angst die vaak gepaard gaan met P(C)PTSS waardoor het moeilijker wordt om in slaap te vallen of door te slapen. Bovendien kan de herbeleving van traumatische gebeurtenissen in nachtmerries de slaapkwaliteit negatief beïnvloeden. Een andere mogelijkheid is dat (C)PTSS gepaard gaat met een verstoring van de biologische klok, die het slaap-waakritme regelt.
Problemen spijsverteringsstelsel
Als je (C)PTSS hebt, kun je vaker last hebben van problemen zoals prikkelbare darmsyndroom, maagpijn en misselijkheid. Er zijn verschillende theorieën over waarom deze symptomen vaker voorkomen bij (C)PTSS. Een theorie is dat de fysieke en emotionele stress die gepaard gaat met (C)PTSS het spijsverteringsstelsel kan beïnvloeden en de beweging van de darmen kan verstoren. Een andere theorie is dat de symptomen van prikkelbare darmsyndroom en maagpijn kunnen worden veroorzaakt door ontstekingen en veranderingen in de bacteriële samenstelling van de darmen, die op hun beurt kunnen worden beïnvloed door (C)PTSS. Meer onderzoek is nodig om het precieze verband tussen (C)PTSS en prikkelbare darmsyndroom en maagpijn te begrijpen.
Hart- en vaatziekten
Onderzoek heeft aangetoond dat (C)PTSS het risico op hart- en vaatziekten kan verhogen. (C)PTSS kan leiden tot verhoogde activiteit in het sympathische zenuwstelsel en een verhoogde productie van stresshormonen, zoals adrenaline en cortisol. Dit kan leiden tot verhoogde hartslag, bloeddruk en ontstekingsniveaus, die op hun beurt kunnen leiden tot beschadiging van de bloedvaten en verhoogd risico op hartaandoeningen en beroertes. Bovendien vertoon je vaker risicovol gedrag, zoals roken, alcohol- en drugsgebruik en gebrek aan lichaamsbeweging, wat ook kan bijdragen aan het hogere risico op hart- en vaatziekten.
Verzwakt immuunsysteem
(C)PTSS kan het immuunsysteem verzwakken, waardoor je vatbaarder kunt zijn voor infecties en ziekten. Dit kan komen door de langdurige stress en ontregeling van het autonome zenuwstelsel die gepaard gaat met (C)PTSS. De constante afgifte van stresshormonen, zoals cortisol, kan leiden tot chronische ontstekingen en onderdrukking van het immuunsysteem. Bovendien kan (C)PTSS leiden tot veranderingen in je slaap (zoals hierboven ook al is beschreven) en voeding en levensstijl die allemaal bijdragen aan een verzwakt immuunsysteem.
Auto-immuunziekten
Er is ook onderzoek dat suggereert dat (C)PTSS geassocieerd kan worden met auto-immuunziekten, zoals reumatoïde artritis en lupus. Dit onderzoek suggereert dat chronische stress de immuun functie kan veranderen en kan leiden tot een toename van ontstekingsreacties in het lichaam. Dit kan vervolgens bijdragen aan de ontwikkeling van auto-immuunziekten. Hoewel meer onderzoek nodig is om deze associatie volledig te begrijpen, benadrukt dit de noodzaak om goed te letten op je lichamelijke gezondheid.
Stored Trauma
De gevolgen van mentale trauma’s worden steeds meer besproken in video’s op socialmedia als Instagram en TikTok. De makers vertellen over de plekken in je lichaam waar trauma’s kunnen worden opgeslagen, ‘stored trauma’ heet dat. Traumatische gebeurtenissen, die je je al dan niet bewust kan herinneren, kunnen leiden tot pijn in je lichaam. Vaak worden ook tips aangeboden voor ‘trauma release’: het trauma kan loskomen met specifieke bewegingen of massagetechnieken.
Dát een mentaal trauma invloed kan hebben op je fysieke gesteldheid, staat buiten kijf. Brenda Penninx, hoogleraar en onderzoeker bij het Amsterdam UMC onderzocht de effecten van jeugdtrauma’s op het volwassen leven. “Mensen met een jeugdtrauma hebben meer kans op hart- en vaatziekten, diabetes of overgewicht. Dat is logisch, want we weten uit ander onderzoek dat mensen met een jeugdtrauma ook minder gezond leven. Er is bij hen een grotere kans op overmatig drinken, roken, overgewicht of slaapproblemen. Dat zijn allemaal risicofactoren die bijdragen.”
Een mentaal trauma, of psychotrauma, is een breed begrip. Maar in de essentie gaat het om schokkende gebeurtenissen die veel gevoel opwekken: bijvoorbeeld angst, boosheid, verdriet of eenzaamheid. Die gevoelens houden voor een langere periode aan.
Dat betekent dat het risico op vormen van kanker die gerelateerd zijn aan een ongezonde levensstijl toeneemt. Er zijn wat studies die laten zien dat iets als depressie of angst leidt tot meer kans op kanker. Maar er zijn ook veel andere studies die dit ontkrachten. Er ontbreekt nog goed, grootschalig onderzoek. Voor hart- en vaatziektes is dat anders: Daarbij is de relatie met een ontregeld stresssysteem veel duidelijker.
Die stresssystemen kunnen ontregeld raken als je in je jeugd langdurig bent blootgesteld aan verwaarlozing of fysieke, emotionele of seksuele mishandeling. Er is een hypothese dat je ‘reddingsmechanismen’ overgeactiveerd raken. Dan kun je denken aan je immuunsysteem, maar ook het stresssysteem dat het stresshormoon cortisol aanmaakt. Dat kan uiteindelijk leiden tot lichamelijke uitputting.
Hoogleraar neuropsychologie Erik Scherder vertelt hoe zelfs de structuur van de hersenen kan veranderen door jeugdtrauma’s. “Als een kind heel veel stress heeft ervaren in z’n jeugd, dan kan dat leiden tot ontstekingsreacties. En dat kan weer leiden tot schade aan verbindingen in de hersenen, waarvan de meeste omgeven zijn door myeline. Myeline is een witte vettige stof die zenuwuiteinden omhult en zorgt voor signaaloverdracht. Hoe hoger de kwaliteit van de myeline, hoe beter de hersenen functioneren. Dat zien we in een studie met kinderen die heel weinig sociale binding hadden in hun jeugd, die bijvoorbeeld van weeshuis naar weeshuis gingen. Je hebt dan een grotere kans op angststoornissen, op minder controle van je impulsen, en misschien op minder empathisch vermogen. Niet bij ieder kind dat zulke trauma’s meemaakt zal dat gebeuren, maar bij sommige wel.”
En niet alleen jeugdtrauma’s hebben invloed op het brein. Ook hersenstudies met mensen die posttraumatische stressstoornis in hun latere leven hebben opgelopen, laten zien dat gebieden die een belangrijke rol spelen bij angst en geheugen overactief worden, waardoor deze mensen, ondanks dat ze zich niet meer in de stressvolle situatie bevinden, nog steeds veel angst ervaren. Of zelfs herbelevingen hebben. Scherder: “En dat kan weer leiden tot meer stress wat zich kan uiten in een hogere hartfrequentie, hoge bloeddruk en minder goed slapen. En dat heeft natuurlijk ook gevolgen voor je totale gezondheid.”
Maar kun je fysieke pijn ook verklaren door te redeneren dat je ‘stored trauma’ met je meedraagt? Sommige mensen rekken het begrip trauma heel erg op, die zullen ook gewrichtsklachten zien als trauma. Dat is niet wat we verstaan in mijn onderzoek naar jeugdtrauma. Dat gaat echt over psychosociale omstandigheden die ervaren worden als problematisch en redelijk langdurig aanwezig zijn in het leven van kinderen, waar ze op latere leeftijd nog steeds gevolgen van kunnen ervaren.
Scherder: “Ik ken geen wetenschappelijk studies over ‘opgeslagen trauma’, maar ik wil niemand tekortdoen. We weten dat stress kan leiden tot allerlei klachten waaronder pijn kan uiten. Dus het kan zijn dat je pijn ervaart als je bijvoorbeeld op je schouder wordt aangeraakt, het is niet zo dat je trauma daar dan ook ‘opgeslagen zit’. Maar dat je fysieke pijn kan krijgen als gevolg van wat je hebt doorgemaakt, dat kan zeker.